پرتو درمانی یا رادیوتراپی یک شیوه درمانی است که از اشعه های پر انرژی مانند اشعه ایکس، اشعه گاما، پرتوهای الکترون یا پروتون، برای کشتن و یا صدمه زدن به سلول های سرطانی و جلوگیری از رشد و تکثیر آنها استفاده می شود.
تقریبا نیمی از افراد مبتلا به سرطان، پرتودرمانی را به عنوان بخشی از برنامه درمانی خود تجربه کرده اند. شیمی درمانی و پرتودرمانی از رایج ترین روش های درمان سرطان محسوب می شوند.
همچنین از پرتودرمانی برای درمان بیماری های خوش خیم و برخی بیماری های تیروئید و یا برخی از بیماری های خونی استفاده می شود.
اهداف از انجام پرتودرمانی چه می باشد؟
1- درمان: پرتو درمانی با هدف درمان سرطان، به تنهایی و یا همراه با روش های درمانی دیگر مانند عمل جراحی و یا شیمی درمانی استفاده می شود.
2- کنترل: پرتو درمانی ممکن است برای کنترل سرطان و یا کوچک تر کردن تومور و یا توقف انتشار آن به مناطق دیگر بدن (متاستاز) مورد استفاده قرار بگیرد.
3- کمک به درمان های دیگر: پرتو درمانی قبل از روش های درمانی دیگر(neoadjuvant) و یا بعد از ان (adjuvant) ، مانند جراحی و یا شیمی درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. هدف از این کار، تاثیر بهتر راهکارهای درمانی می باشد.
4- تسکین علائم: پرتو درمانی اغلب می تواند منجر به از بین رفتن علائم سرطان، مانند درد یا خونریزی در بیمار شود و به او کمک می کند تا هر چه زودتر احساس بهبودی کند.
تذکر : در برخی از انواع سرطان ها، پزشک تشخیص می دهد تا قبل از جراحی، برای فرد پرتودرمانی صورت بگیرد تا در اثر تابش اشعه به تومور، مقداری از حجم و اندازه آن کاسته شود و طی عمل جراحی راحت تر بتوان تومور را برداشت.
پرتودرمانی چگونه انجام می شود ؟
معمولا پرتودرمانی به دو روش انجام می گیرد :
1- پرتو درمانی خارجی (خارج از بدن) : در این روش از دستگاه شتاب دهنده خطی استفاده می کنند تا پرتوهای با انرژی بالا را بر روی تومور متمرکز کنند. این روش پرتودرمانی بدون درد می باشد. این روش باید طی چند روز انجام بگیرد تا تاثیر خود را اعمال کند .
2- پرتودرمانی داخلی (داخل بدن): در این روش، قطعه ای کوچک از مواد رادیواکتیو به طور موقت در نزدیکی سلول های سرطانی قرار داده می شود و یا مایع رادیواکتیو به فرد داده می شود تا آن را ببلعد و یا به بدن او تزریق می شود. این روش پرتودرمانی نیز معمولا بدون درد است، اما چون مقداری تهاجمی می باشد، ممکن است سبب ایجاد ناراحتی فرد شود.
تذکر: نوع پرتودرمانی و طول دوره درمان، به شرایط بیمار و نوع سرطان و چگونگی پیشرفت و محل تومور در بدن بستگی دارد. در مورد بعضی تومورها، پرتودهی به نواحی غیرسرطانی برای جلوگیری از رشد مجدد سلول های سرطانی صورت می گیرد.
پرتودرمانی چگونه کار می کند؟
پرتوهایی که در پرتودرمانی مورد استفاده قرار می گیرند، انرژی بالایی دارند به طوری که می توانند DNA سلول های سرطانی را تخریب کنند و منجر به مرگ و نابودی آنها شوند. این تاثیر دائمی می باشد.
عوارض پرتودرمانی کدامند؟
علاوه بر تخریب DNA سلول های سرطانی، سلول های سالم نیز برای مدتی از بین می روند، اما دوباره تجدید می شوند.
از شایع ترین عوارض این روش درمانی می توان به درد، خستگی، ریزش مو، عفونت ها، بی اشتهایی، تهوع و عوارض پوستی اشاره کرد که معمولا چند هفته پس از پرتودرمانی ادامه دارند و خوشبختانه پس از طی این مدت برطرف می شوند.
در موارد بسیار نادر، عوارض پرتودرمانی طولانی مدت می باشد، مثلا در برخی از انواع سرطان ها، تاثیرات سوئی که بر ناحیه لگن می گذارد، می تواند عوارض جدی مانند نازایی را در فرد ایجاد کند.
با وجود عوارض جانبی پرتودرمانی، به علت کیفیت بالای این روش درمانی در درمان انواع سرطان ها، هنوز هم این روش از راهکارهای درمانی موثر در درمان سرطان ها محسوب می شود و تقریبا از هر 10 مورد بیمار سرطانی ، 4 نفر آنها تحت پرتودرمانی قرار می گیرند.
راهکارهای درمانی مورد استفاده در درمان انواع سرطان ها معمولا شامل پرتودرمانی، شیمی درمانی و جراحی می باشد که به عوامل متعددی از جمله پروسه درمانی، نوع و اندازه تومور و محل آن در بدن بستگی دارد.
به افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به انواع سرطان ها را دارند، توصیه می شود که حتما تحت نظر پزشک متخصص قرار بگیرند و آزمایش های غربالگری را هر چند وقت یک بار انجام دهند و با علایم اولیه سرطان ها آشنا باشند تا به محض مشاهده کوچک ترین علامت مشکوک، به پزشک متخصص مراجعه کنند و در صورت تشخیص به موقع، اقدامات لازم درمانی انجام بگیرد.
همان طور که می دانید تشخیص زودهنگام سرطان، گامی موثر در درمان آن می باشد.
فردی که پرتودرمانی انجام می دهد، با چه افراد متخصصی در این زمینه برخورد دارد؟
- متخصص سرطان شناس (انکولوژیست) : متخصصی که طول دوره درمان و میزان اشعه های وارده را برای بیمار تجویز می کند و موظف است که عوارض جانبی موقتی و دائمی آن را برای بیمار توضیح دهد.
- رادیولوژیست : فردی که روش پرتودرمانی تجویز شده توسط متخصص سرطان شناس را برای بیمار اجرا می کند.
- فیزیک دان پرتو : فردی که میزان اشعه و کمیت و کیفیت آن را بررسی می کند و اطمینان می دهد که این روش درمانی مورد تایید می باشد. همچنین کنترل دستگاه برای انتقال مقدار صحیح پرتو به محل تومور در بدن را انجام می دهد.
- متخصص تغذیه : برنامه غذای متناسب با شرایط بیمار را تنظیم می کند تا هر چه سریع تر دوره درمان طی شود و بهبودی برای فرد حاصل شود.
- مددکار اجتماعی، روانشناس، متخصص فیزیوتراپی و کار درمانی : بیمار را در ارائه خدمات پشتیبانی به او راهنمایی می کنند.
- دوزیمتریست : شخصی که دوز کامل و دقیق پرتو را مشخص می کند. «اسکندر شهبازی گهروئی»
